maartnws

PIETEREULIKOAR

Al vanaf mijn achtste jaar hielp ik Jan Aaltink onze petrolieboer die iedere zaterdag met zijn “koar” getrokken door Lotje een muilezel, in onze buurt ventte. De olielampen waren verdwenen maar er werd nog veel op petroleumstelletjes gekookt en dan was er de petroleumbrander voor het koken van de was. Naast de olie werden er ook bleekwater, groene zeep, stijfsel etc. verkocht. Ook waren er gratis leuke boekjes op rijm voor de kinderen over Petroleentje en haar vriendje Pijpje Drop.
De oliehandel kreeg in die tijd ineens een flinke opkikker want oliekachels kwamen in de mode.
Ze werden gestookt op gewone petroleum maar die werd om het interessanter te maken toen ineens “haardbrandolie” genoemd. Aaltink verkocht er vooral veel van aan boeren in en rond Usselo en de bezitters van de permanent bewoonde zomerhuizen als op de Vretberg en aan de Oude Haaksbergerdijk. ( omgeving Crematorium). Hij kreeg het zo druk dat hij er een VW bus voor aanschafte om de klanten in het buitengebied te bedienen. De zaterdagwijk met alles er op en er aan ook het afrekenen, liet hij, toen ik twaalf was, aan mij over. Mijn wijkje bestond uit: de Ypekemeulestraat, de Frederikastraat, de Elisabethstraat dan oversteken naar de Gerststraat, de Wicher Nijkampstraat en de Stefenvennestraat. Daarna over de Haaksbergerstraat en de Burgemeester Jacobsstraat terug naar de stal aan de St. Janstraat.
Je belde niet bij iedereen aan maar zette de “koar” neer op een strategisch punt op een hoek en luidde dan al roepende “PETEROLIE- PETEROLIE!!” de koperen bel. De klanten die wat nodig hadden, kwamen dan vanzelf wel naar de “koar”.
Een kind van twaalf op pad met de geldtas en een ezelswagen over de drukke Haaksbergerstraat zou tegenwoordig niet meer kunnen. Toen nog wel en ik heb er veel van geleerd en een leuk zakcentje mee verdiend. Toen de oliehandel stagneerde ben ik er mee gestopt om mijn vrijwillige diensten op zaterdag en in de vakanties aan te bieden bij de Melkfabriek in onze straat…. smaakte beter.

Wie kent dit straatliedje nog?

Mien va die löp met de pietereuliekoar
En mien mo die löp d’r achter an.
Joa, vrogger zat’r nog verdienste an
Tegenwoordig zit ’r niks meer an.

Mien va die löp met de pietereuliekoar
En mien mo die löp d’r achter an.
As mien va die rotzooi nich verkoop’n kan
Maakt mien mo de kachel d’r met an..

WAAROM WE MET PASEN MATZES ETEN...

Tijdens het Paasontbijt eten veel mensen matzes. Op andere momenten doen we dat ook wel maar zeker met Pasen wordt veel van dit krokante, ongezuurde brood genuttigd.
Waarom? En waar komt die traditie vandaan?
Daarvoor moeten we eerst een stukje terug in de geschiedenis van het Jodendom omdat het eten van matzes eigenlijk een Joodse traditie is.
Het ongezuurde rituele brood dat vooral in de achtdaagse paasperiode wordt gegeten staat lijnrecht tegenover wat in het algemeen onder paasbrood wordt verstaan. Het wordt ook wel het „brood der ellende” genoemd omdat het herinnert aan de uittocht van de Joden uit Egypte, waarbij de vrouwen in de haast het deeg niet konden laten rijzen en het brood ongezuurd bakten. Ter herinnering aan het einde van de periode van slavernij eten de meeste Joodse gezinnen in de paastijd de volgens voorschriften uit het Oude Testament bereide ongezuurde matzes. Het is een traditie, vergelijkbaar met oliebollen eten dat er bij het begin van de paastijd een „Seidertafel” in Joodse gezinnen wordt gedekt, waarop naast speciale „Sjemoeriem-matzes” ook mierikswortel, een gebraden botje en een zoet mengsel van amandelen, suiker, rozijnen en wijn thuishoren.

HOE WORDEN MATZES GEMAAKT



Om de hoek zit in de Nieuwstraat sinds 1933 de N.V. Paaschbroodfabriek Hollandia.
Tegenwoordig heet het Hollandia N.V. en is het de enige fabriek in Nederland waar onder rabbinaal toezicht matzes worden gebakken. Onder toeziend oog van twee toezichthouders worden hier gedurende een half jaar door negentien uur per dag werkende ploegen miljoenen matzes geproduceerd die hun weg vinden naar Joodse gezinnen in vrijwel alle Europese landen en zelfs in Noord Afrika. Het rabbinaal toezicht houdt zich aan de godsdienstige voorschriften bij het bereiden van dit rituele paasbrood. Dat begint al op een veld in Groningen waar de tarwe wordt verbouwd. Niet alleen bij het maaien en dorsen maar ook bij het malen van deze tarwe in een maalderij te Leeuwarden (die tevoren eerst helemaal wordt schoongemaakt) staat onder toezicht van het opperrabbinaat. In verzegelde zakken gaat de bloem naar het Enschedese bedrijf waar bij het lossen wordt gecontroleerd of de meel droog is aangekomen.
Om te voldoen aan de huidige eisen voor het Pascha, mag er tussen het tijdstip dat het meel met water in aanraking komt en het matze deeg gemengd, gekneed en in de oven geplaatst wordt, hoogstens 17 minuten verstrijken, om een eventuele gisting van de lucht te voorkomen.
Ze smaken lekker met wat boter en suiker of met roomkaas en kipfilet.

PALLEM POASCHEN

Komende zondag 2 april is het Palmzondag, ook wel Palmpasen genoemd, de dag waarop de christenen herdenken dat Jezus zo’n 2000 jaren geleden op een ezeltje gezeten, triomfantelijk Jeruzalem binnen reed en door een met palmtakken zwaaiende menigte, werd verwelkomd.
In Twente vieren we dit met het door kinderen in optocht ronddragen van een palmpaasstok. Een restant van een oeroud heidens gebruik waarbij ter ere van de terugkeer van de zon een boomstam werd opgericht, versierd met takken van een altijd groene boom of struik, vers in de natuur geraapte eieren en aan de goden geofferde zwanen of hanen. De palmpoasenstok waarmee de kinderen nu in wat eigenlijk een prossessie is, paraderen is een door de kerk afgedwongen minivorm die verwant is aan de meiboom en de staak waarvan bij schuttersfeesten de vogel moet worden geschoten.
Gerrit geeft jullie deze inleiding ter voorbereiding van schrijnend kinderleed dat hem met zo’n palmpoasen is overkomen.

PALLEM PALLEM POASCHEN
LOAT DE KOEKOEK ROASCHEN
LOAT DE KOEKOEK ZINGEN
DAN KRIEGT WI’J LEKKERE DINGEN

Ik zal een jaar of vijf - zes geweest zijn toen ik mijn eerste stok kreeg. Mijn ouders hadden een leeg frame gekocht van de padvinderij die er in die dagen nog mee langs de deur kwam. De versiering brachten we zelf aan, een broodhaantje en een sinaasappel op de punt, een netje met eieren aan een kant, een net met een groot ei aan de andere kant terwijl een slinger van aaneen geregen pinda’s het geheel voltooide. Ik was er blij mee en trots meldde ik mij om mee te lopen met een door de speeltuin georganiseerde optocht. De eerste domper die ik te verwerken kreeg was het feit dat mijn stok blijkbaar niet mooi en vol genoeg was om vooraan te lopen dus werd ik met een nog een paar “armoedzaaiers” zoals een van de verwaande meiden met een veel uitbundiger palmpoasen ons noemde, naar de achterste rijen verwezen. Er waren inderdaad kinderen bij die hun zwaar behangen stok niet eens zelf gedurende de hele optocht konden dragen en door begeleiders of ouders moesten worden bijgestaan er was er zelfs een die niet gedragen werd maar op een karretje voortgetrokken. Toen ik na afloop mijn teleurstelling hierover thuis liet blijken, troostten mijn ouders mij door er op te wijzen dat niet iedereen evenveel geld had en dat er ook kinderen waren die helemaal geen palmpoasen hadden. Daar kon ik inkomen want er liepen achter mij kinderen zonder stok mee achter het muziekkorps aan. Dus begaf ik me dan ook weer wat opgeruimder met mijn stok naar straat om te zien wie er nog meer stokdragers buiten speelden, niet vermoedend dat ik keihard geconfronteerd zou worden met de categorie kinderen zonder palmpoasen waarover mijn ouders mij zojuist hadden verteld. In de Ypkemeulestraat kwamen mij een viertal jongens van een jaar of twaalf achterop. Aan hun geschreeuw was al te horen dat ze niet veel goeds in de zin hadden waarbij hun blikken zich begerig op het zakje eitjes aan mijn stok richtten. “Do oons n’ei of ie kriegt ’n pak op oen donder!” Ik schrok, maar wenste niet op hun eis in te gaan en verzette mij hevig toen ze aan mijn eigendom begonnen te trekken. De overmacht was echter te groot en een van hen rukte de haan van de stok en beet er uitdagend grijnzend de kop af. Het was blijkbaar niet genoeg want ook het netje met eitjes werd losgetrokken en met hun buit maakten ze zich luid het hierboven afgedrukte lied zingend, als paashazen uit de voeten…. Ik bleef enigszins beduusd achter maar vreemd genoeg huilde ik niet. Dat gebeurde pas toen ik thuiskwam en mijn ouders deelgenoot maakte van de brute straatroof. Moeder stoof nog wel woedend naar buiten maar de roaschende koekoeken waren uiteraard gevlogen……
’s Avonds verorberden we met gepaste eer de eetbare restanten van mijn geschonden palmpoasen.
Met deze ervaringen in mijn achterhoofd waagde ik mij, ook al drongen mijn ouders er nog zo op aan, nooit weer aan een palmpoasen, daarvoor in de plaats kreeg ik jaarlijks een zak eitjes om direct te consumeren en een grote chocoladehaas waarop ik zo zuinig was dat hij pas eind mei van zijn folie- jasje werd ontdaan en als eerste zijn oren verloor…..
Blijkbaar is het in het DNA gaan zitten dat ik aan mijn dochter en de kleinkinderen heb doorgegeven want ze hebben nooit getaald naar een palmpoasen en vonden zo’n optocht maar gênant. Hoewel ik een groot voorstander ben van het in ere houden van onze oude tradities, voel ik geen wroeging. Wel verstop ik als ze met Pasen komen eten, eieren in de tuin die met groot enthousiasme en gretigheid worden opgespoord en genuttigd…….
ook een mooi en vermakelijk gebruik.

Een oude Twentsche boerenkar met Palmpaschenvierders in Enschede.. (foto uit 1924)

MEISJE BIJ RAMIE UNION

Een fotoboek van de textiel
hoe het floreerde en verviel.
Beelden van fabrieksgebouwen,
mannen achter weefgetouwen.
Een uitstapje naar Amsterdam,
schaften met een boterham.
Ook veel strijdbare portretten,
stakers die zich fel verzetten
marcherend door de stad in groepen
waarbij ze om meer weekloon roepen.

Bedrukt sla ik de bladen om
waardoor ik bij dit plaatje kom.
Een oude foto die me raakt,
me een stuk bewuster maakt
van zware werkomstandigheden
en wat kinderen toen al deden.
Waar door 't lawaai niet werd gesproken,
vol stof, van frisse lucht verstoken,
maakte men pitten van katoen
om in een olielamp te doen...

Dit meisje, jong nog, zo te zien
alleen achter zo'n groot machien.
Ze heeft een schaartje bij de hand
voor losse draden aan het band.
Op zwarte kousjes, blanke klompen,
werk om snel bij af te stompen,
want tergend traag verstrijkt de tijd
In eenzame eentonigheid.
Wat denkt ze bij dit saaie werk
aan die leuke jongen in de kerk?

Ik zou, ver weg van al die pitten
eens rustig naast haar willen zitten.
Op een bankje in de zon
waar ze me dan vertellen kon
over thuis en Ramie Union...

Textielfabriek Lotgerink, Oldenzaal

KOPEREN KO UIT ALMELO

We zullen hem allemaal wel een keer hebben gezien, Koperen Ko uit Almelo, in de jaren 60 en zeventig een bekende markante figuur die ook regelmatig in Enschede opdook om het volk te vermaken. Zijn naam was Willem van Laar, maar in Almelo kende men hem beter als “Pille”
Hij verdiende net als zijn vader de kost als straatmuzikant. Met een beperkt repertoire, hij kende maar drieliedjes, trok hij door Twente en soms zelfs richting het westen van het land.
Dan weer geschminkt als clown met een bolhoedje op de andere keer gewoon in burger.
Maar het bekendst werd hij als “koperen Ko” gekleed in een witte overal, een koperen puntmuts met belletjes, een dikke trom op de rug die hij met zijn voet bediende en zijn accordeon.
Dat was nog niet zo eenvoudig en op de filmpjes die van hem op internet staan, zien we hem dan ook op een vreemde manier rondspringen om met de trom de maat er in te houden. Soms zong hij er ook bij waarbij hij de tekst aanpaste aan de stad of het dorp waar hij op dat moment was, zoals;

“Eanske is onmeunig mooi
Eanske is onmeunig mooi
Joao ons oaldeEanske , zeg mien mo
Is hoast net zoo mooi as Almelo
Eanske is onmeunig mooi”

Hij verplaatste zich in eerste instantie met de trein. Op het station besliste hij naar gelang hij genoeg geld had, waar hij die dag naar toe zou gaan. Later schafte hij zich een brommertje aan en daarna een gemotoriseerde bakfiets waarin hij ook zijn vrouw en kinderen mee kon nemen die dan met het centenbakje rondgingen. Veel bracht het niet op, meestal stuivers en dubbeltjes maar vaak ook gaven winkeliers hem vooraf een gulden als hij maar bij hun winkel wegbleef. Pille heeft ook nog een tijdje een orgeltje op zijn bakfiets gehad waarop hij speelde toen de accordeon en de trommel hem te zwaar vielen…
Gerrit kan zich herinneren dat hij ook de Ypkemeulestraat aandeed met zijn concert.
De meeste kinderen waren een beetje bang voor hem omdat hij onverwachte rare sprongen maakte en met zijn geheel tandeloze mond een niet bepaald aantrekkelijk uiterlijk had.

VOOR DE LIEFHEBBERS DIE KOPEREN KO UIT ALMELO
NOG EENS OP VIDEO WILLEN BEKIJKEN.....